سکته؛… شاید تا همین چند سال پیش با شنیدن این کلمه زن یا مرد مسنی را تصور می کردیم که قلب خود را گرفته است و درد می کشد اما این روزها هر چند وقت یک بار از دور و اطراف خبر سکته جوانی را می شنویم و با تعجب از خود می پرسیم: «سنی نداشت که؛ چرا سکته کرد؟!» اما واقعا چرا این روزها سکته های قلبی و مغزی به خصوص در پسران جوان زیاد شده است؟ علائم این سکته ها چیست و چگونه می توانیم از آنها دور بمانیم؟ دکتر رویا ابوالفضلی، متخصص بیماری های مغز و اعصاب و دکتر آتوسا مصطفوی، متخصص بیماری های قلب و عروق به این پرسش ها پاسخ می دهند.

● خطری برای خانم ها

سکته مغزی، سومین علت شایع مرگ در انسان هاست و احتمال آن با بالارفتن سن افزایش می یابد. تقریبا دو سوم از سکته های مغزی در افراد بالای ۶۵ سال رخ می دهد و شیوع آن در مردان بیشتر از زنان است. بیماری های زمینه ای مانند دیابت، فشار خون، چربی خون و همچنین مصرف زیاد سیگار از فاکتورهای خطر سکته مغزی به شمار می آیند.

در واقع این عوامل تصلب شرایین را تسریع می بخشند و می توانند باعث ایجاد لخته یا تومور در عروق مغز و درنهایت، سکته مغزی شوند. در افراد جوان تر نیز وجود بیماری های قلبی و بیماری های هماتولوژیک و روماتولوژیک که منجر به افزایش انعقادپذیری خون می شود احتمال سکته مغزی را بالا می برد. مصرف قرص های ضدبارداری توسط خانم های مبتلا به بیماری های زمینه ای نیز خطر ابتلا به سکته های مغزی را افزایش می دهد.

● علامت های خطر

بیماری های عروقی مغز به طور کلی به ۲ دسته تقسیم می شوند؛ یک گروه از این بیماری ها را سکته های مغزی تشکیل می دهند که در آنها وجود لخته یا تومور باعث انسداد رگ و نرسیدن خون به بافت های مغز و درنتیجه تخریب و صدمه بافت می شود. گروه دوم از این بیماری ها خونریزی های مغزی هستند که براثر پاره شدن رگ اتفاق می افتند. سکته های مغزی چه به علت انسداد عروق رخ داده باشند و چه خونریزی، برحسب اینکه به کدام منطقه از مغز صدمه بزنند علائم بالینی متفاوتی خواهند داشت؛ از جمله فلج نیمه بدن، اختلال تکلم، اختلال بلع، فلج صورت، سرگیجه، عدم تعادل، سردرد و در نهایت ممکن است کما و مرگ را در پی داشته باشند.

● جوانان هم باید آسپیرین مصرف کنند؟

یکی از درمان های رایج و مهم سکته های مغزی، مصرف آسپیرین است. آسپیرین با دوز کم (۸۰ میلی گرم) می تواند از وقوع سکته های مغزی جلوگیری کند. بنابراین افراد بالای ۶۵ سال به ویژه اگر بیماری زمینه ای داشته باشند بهتر است از آسپیرین استفاده کنند اما به شرطی که مشکلات گوارشی و سابقه خونریزی معده نداشته باشند، زیرا مصرف طولانی مدت آسپیرین می تواند عوارض گوارشی ایجاد کند. در هرحال این دارو باید حتما با صلاحدید پزشک معالج مصرف شود.

در مورد افراد جوان و کسانی که ریسک فاکتور خاصی ندارند ضرورتی به استفاده از آسپیرین نیست و نباید به طور بی رویه از این قرص استفاده کرد مگر اینکه بیمار به علت بیماری های زمینه ای در خطر سکته مغزی باشد.

● اما آقایان در خطر بیشتری هستند

دلیل افزایش سکته های مغزی در جوانان را باید در تغییر شیوع فاکتورهای خطر جست وجو کرد. اگر این فاکتورها با گذشت زمان در جامعه افزایش پیدا کنند و از کنترل خارج شوند، سن سکته های مغزی نیز ممکن است به تدریج پایین بیاید. نمی توان صد درصد اعلام کرد که سن سکته مغزی در ایران پایین آمده است اما به طور حتم می توان گفت فاکتورهای خطر از کنترل خارج شده اند. علاوه بر این صنعتی شدن زندگی، استرس، شرایط تغذیه ای و مصرف زیاد فست فودها در جوانان از عوامل مهم افزایش فاکتورهای خطر به شمار می آیند.

به طور کلی سکته های مغزی در سنین جوانی همیشه وجود داشته اند و جوامع مختلف از این لحاظ تفاوت چندانی با هم ندارند. جالب است بدانید شیوع سکته های مغزی در خانم ها تا قبل از سن یائسگی کمتر از آقایان است اما بعد از یائسگی به دلیل به هم خوردن شرایط هورمونی، خطر ابتلا به سکته های مغزی به تدریج در خانم ها بالا می رود و تقریبا معادل آقایان می شود. با این حال در مجموع سکته های مغزی در مردها مختصری بیشتر از زن هاست.

● با این راهکارها سکته را از خود دور کنید

سکته ها و خونریزی های مغزی وسیع اگر در مناطق بسیار مهم مغز اتفاق بیفتند ممکن است در مراحل اولیه باعث مرگ بیمار شوند. اما بیشتر بیماران می توانند با انجام درمان های لازم بعد از ۲ تا ۶ ماه به سمت بهبود نسبی یا کامل پیش روند؛ بنابراین سکته های مغزی همیشه منجر به مرگ نخواهند شد. نکته مهم باقی ماندن اختلالات عصبی و ناتوانی های جسمی مانند فلج نیمه بدن، فراموشی و اختلالات تکلم است.

پیشگیری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است یعنی باید فاکتورهای خطرساز مانند بیماری فشارخون، دیابت و چربی خون را کنترل و سیگار را ترک کرد و در صورت وجود بیماری های زمینه ای از مصرف قرص های ضدبارداری خودداری کرد.

علاوه بر این، بیماری های هماتولوژیک و روماتولوژیک و بیماری های قلبی نیز باید اصلاح شوند. تصحیح رژیم غذایی و انجام ورزش های مناسب و منظم نیز درکنترل بیماری های زمینه ای موثرند. به این ترتیب می توان تا حد زیادی خطر سکته و خونریزی مغزی را کاهش داد و عوارض آن را به حداقل رسانید.

● اینها جوانان را به سکته می اندازند

فاکتورهای خطر سکته قلبی مانند دیابت، چربی خون، مصرف سیگار، چاقی و کم تحرکی از مدت ها پیش مطرح بوده اما امروزه به دلیل تشدید این فاکتورها، سن سکته قلبی پایین آمده است. ماشینی شدن زندگی و کم تحرکی باعث شده وزن افراد افزایش پیدا کند. از طرف دیگر سن مصرف سیگار یا حتی مواد مخدر پایین تر آمده است. مواد مخدر مانند کراک می توانند در رگ های سالم قلب رسوب ایجاد کنند و مستقیما باعث سکته قلبی شوند. علاوه بر این، آلودگی هوا نسبت به گذشته بسیار بیشتر شده است. این آلودگی می تواند عاملی برای سکته قلبی باشد زیرا کمبود اکسیژن در بدن، خونرسانی به بافت قلب را کاهش می دهد؛ به این ترتیب فرد در خطر سکته قلبی قرار می گیرد؛ حتی اگر درصد گرفتگی رگ های قلبش زیاد نباشد.

● هورمون های محافظ جان خانم ها

احتمال سکته قلبی در زنان و مردان در صورت وجود فاکتور خطر تقریبا یکسان است. با این حال ترشح هورمون های محافظت کننده در بدن خانم ها مانند استروژن و پروژسترون تا حدودی از ایجاد مشکلات قلبی جلوگیری می کند. معمولا بعد از سن یائسگی که میزان این هورمون ها کاهش پیدا می کند خطر سکته قلبی در زن و مرد یکسان می شود اما اگر برای مثال خانم جوانی دیابت داشته باشد می تواند به اندازه مردی که قندش تحت کنترل است در خطر سکته قلبی باشد؛ بنابراین فاکتورهای خطر باعث می شوند خانم ها نیز قبل از یائسگی به اندازه آقایان در خطر باشند.

● استرس می کشد

یکی دیگر از دلایل بالارفتن خطر سکته های قلبی، افزایش استرس در زندگی های امروزی است. استرس باعث آزاد شدن ماده ای به نام نورآدرنالین می شود. این ماده عروق بدن را تنگ می کند؛ بنابراین اگر فرد از قبل تنگی عروق داشته باشد استرس زیاد می تواند او را به سکته بیندازد. علاوه براین رژیم های غذایی نادرست و گرایش به سمت فست فودها روز به روز بیشتر می شود. در گذشته مادران برای تنقلات فرزندان شان از میوه و آجیل استفاده می کردند اما امروزه شکلات و فست فودها جای خوراکی های سالم را گرفته اند؛ به این ترتیب تعجبی ندارد اگر سن سکته قلبی پایین آمده باشد. اگر قبلا سن سکته ۵۰ یا ۶۰ سالگی بوده است امروزه حتی در دهه ۲۰ و ۳۰ سالگی نیز شاهد سکته های قلبی هستیم.

● دیابتی ها حواس شان را جمع کنند

علامت بارز سکته قلبی، درد بسیار شدیدی است که در قفسه سینه ایجاد می شود. این درد ممکن است به فک و دست ها نیز گسترش پیدا کند و معمولا ممکن است تا قسمت ناف هم احساس شود (در واقع درد زیر ناف، نشانه سکته قلبی نیست). همزمان با این درد، تعریق، تهوع و استفراغ نیز ممکن است در فرد ایجاد شود.

حملات تپش قلب یا آریتمی(بی نظمی قلبی) نیز ممکن است علامت سکته قلبی باشد. البته همیشه تمام این علائم با هم وجود ندارند. به طور کلی می توان گفت درد سکته قلبی آنقدر شدید است که فرد نمی تواند آن را تحمل کند و مجبور است به پزشک مراجعه کند.

با این حال اگر فردی مواد مخدر استفاده کند یا کلا آستانه تحمل پذیری اش بالاتر باشد یا کسانی که دیابتی هستند ممکن است این درد معمول را نداشته باشند؛ برای مثال ممکن است علامت شان تنگی نفس باشد یا اینکه حالت تهوع و استفراغ داشته باشند و خودشان هم متوجه نشوند آن لحظه سکته کرده اند و بعدها در نوار قلب شان این سکته مشخص شود.